ESENLER ARAŞTIRMALARI BEYTULLAH YILDIRIM: Esenler Müderris Köyü Metris Çiftliği

Esenler Müderris Köyü Metris Çiftliği

Tarih / Esenler Araştırmaları

İstanbul Esenler ilçesini oluşturan Litros ve Avas köyleri ile birlikte tarihteki üçüncü köy Müderris Köyü. Fetihten sonra kurulmuş, bizzat bu kutlu beldenin Fatihi müjdelenen İslam ordusunun baş kumandanı çağ açıp çağ kapatan Fatih Sultan Mehmet han, hazretlerinin hocası müderris Alaeddin Tusi'ye tahsis ettiği Müderris köyü, yeni ismiyle Metris çiftliği olarak anılıyor.

Doğu Roma'nın başkenti, Bizans İmparatorluğunun en önemli şehri olan Konstantinopolis'in Osmanlı Ordusu tarafından 29 Mayıs 1453 Tarihinde feth edilmesinden sonra 1058 yıllık Bizans İmparatorluğu yıkılmış ve Osmanlı Devleti, bir imparatorluk hâline gelmiştir.

Osmanlı idaresine geçen ve Payitaht, başşehir olan Konstantiniyye'nin uzun zamandır bakıma muhtaç olan su yolları gibi önemli altyapısı mimarbaşı Mimar Sinan'a verilen vazife ile imar, inşaa ile birlikte yeni yerleşim birimleri oluşturulmaya başlandı.

Sultan Fatih'in emriyle başlatılan imar ve altyapı faaliyetlerinin yanı sıra İstanbul'da Müslüman nüfusun iskan edileceği yeni köyler de kurulmuştur. Bu köylerden birisi de günümüz Esenler ilçesi sınırları içerinde, tarihi ismiyle Avasköy, Atışalanı Kemer mahallesi yakınlarında olan tarihi vesikalardaki ismiyle Müderris karyesi idi.

Esenler Müderris köyünün kuruluşu ise tarihi süreçte;

Karye-i Müderris Metris Çiftliği adıyla da anılan yerin Fâtih Sultan Mehmed Han tarafından hocası, büyük bir Osmanlı alimi olan, müderris Molla Arrân olarak da anılan Alâeddin Tûsî’ye verildiği ve bundan dolayı da bu yeni kurulan köyün adının Müderris köyü olarak anıldığı bilinmektedir. Prof. Dr. Kâzım Çeçen, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi’nde yazmış olduğu Esenler, Atışalanı, Avasköy Kemeri maddesinde, Müderris köyünün yeni haritalarda, hatta XIX. yüzyıl haritalarında dahi belirtilmediğini, 1748 târihli Topkapı Sarayı’nda yer alan bir haritada Müderris köyünün, Avasköy’ün, yâni Atışalanı köyünün hemen yanında çizildiğini belirterek Müderris köyünün de Metris Çiftliği olduğunu söylemektedir. İstanbul'un tarihi su yollarını gösteren haritada Müderris köyü tasvirinde ise, toplu hâlde bulunan hâneleri ve Avasköy’den daha fazla ağaçları ile birlikte çizilmek suretiyle resmedildiği görülüyor.

Osmanlı dönemi, ünlü seyyahımız, Evliya Çelebi ise İstanbul’u anlattığı Seyahatnamesinin birinci cildinde su kemerlerinden bahsettiği bölümde Atışalanı, Avasköy kemerini Karakemeri anlattığı bölümde “Müderris Köy Kemerleri de 60 arşındır, ne kadar kemer olduğunu bilmiyorum. Bu kemerin temelleri Galata Kulesi kadar derindir.” şeklinde ifâde etmiştir.

İstanbul Esenler, tarihi Müderris Karyesi / Köyü günümüzde konum itibariyle; Osmanlı dönemi haritalarında gösterilen konumu ile günümüzdeki konumlarını ölçeklendirerek yaptığım incelemelerde Esenler ilçesi, 15 Temmuz Mahallesi sınırları içerisine denk geliyor. Metris Çiftliğinin bulunduğu alan ve çevresi yakın zamana kadar askeri alan olarak kullanılıyordu.

Askeri bölge olan Metris Kışlası tarihçesi olarak;

Kelime anlamı, askeri çarpışma sırasında korunmak için yapılan toprak siper anlamına gelen Metris, Osmanlı'nın son döneminde 1912 yılında Esenler'de Müderris köyündeki bu kışlaya isim olmuştur.

Bir Osmanlı Devleti son dönemi kışlası olan Metris, kışla olarak, 1912 ile 1953 yılları arasında eğitim, atış ve tatbikat alanı olarak kullanıldı. Kuruluş yıllarında bir dönem Topçu Mektebi de bölgede faaliyet gösterdi. Kışla, 1953 yılından itibaren ulaştırma sınıfı birlikleri tarafından kullanılmaya başlandı. Bu tarihte, 1. Ordu Komutanlığı'nın ulaştırma faaliyetlerini icra etmek üzere 475. Ulaştırma Hafif Oto Tabur Komutanlığı teşkil edildi.

Metris kışlası 1981 senesinde içerisinde belirli bir alan, Adalet Bakanlığı'na devredildi. Askeri cunta tarafından yapılan 1980 darbesi sonrası siyasi tutukluların bu cezaevine konulmasıyla birlikte Metris'in namı iyice arttı ve türkülere, şarkılara bile konu oldu. Bu alan günümüzde ise halen Milli Savunma Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü tarafından 17 Nisan 1981 tarihinden bu yana Metris Cezaevi olarak kullanılıyor.

Genel olarak askeri alan olan bölge, 15 Temmuz 2016'daki darbe teşebbüsünde Milli iradeye karşı kalkışmaya konu olmuştur. 15 Temmuz'da ayaklanmaya kalkışan bir grup bu kışladan çıkmışlardı. Yaşanan bu darbe girişiminin ardından alınan karar gereği, şehir dışına taşınan askeri birliklerin boşalttığı alanlar halkın hizmetine sunulması kararı alındı. Burada Esenler İlçesine bağlı yeni mahalle kurularak hain kalkışmaya ithafen ismi 15 Temmuz Mahallesi olarak koyulmuştur.

Metris Kışlası, 47. Motorlu Piyade Alay Komutanlığı ile Esenler Belediyesi arasında imzalanan protokol gereği, ilk etapta kışlanın 189 dönümlük kısmı Esenler Belediyesi'ne devredildi. Esenler Belediyesi'ne devredilen 8,7 milyon metrekare büyüklüğündeki askeri alanda 2.5 milyon metrekare büyüklüğünde bir şehir parkı 15 Temmuz Millet Bahçesi ve çeşitli sosyal ve kültürel tesisler yapılarak Esenler Belediye Başkanı Mehmet Tevfik Göksu ve ekibi tarafından Esenler halkının hizmetine sunulmuştur. Müderris köyünün bulunduğu alan aynı zamanda komşu ilçe Bayrampaşa'nın Cevatpaşa mahallesine sınır teşkil ediyor. Ayrıca bölgede sivil yapılaşma olarak Toki toplu konut idaresine ait şantiyeler bulunuyor.

Müderris köyü ile alakalı olarak günümüze ulaşmış tarihi harita ve vesikalardan başka herhangi bir tarihi eser ve benzeri bir kalıntı maalesef ulaşmamıştır. Müderris köyü daha kapsamlı olarak incelenmeyi ve araştırmayı hak ediyor. Eldeki kayıtlar ışığında 1453 senesinden 1700'lü senelerin sonlarına kadar yaklaşık 250 yıllık varlığı kayıtlı bir Köye ait yerleşim yeri, camii, mezarlık ve benzeri alanların tespit edilmesi yeni bilgilerin ortaya çıkarılması araştırmacılarını bekliyor.

Şeyhülislam Ebussuud Efendi Esenler Müderris Köyü doğumlumu?

Yaptığımız araştırmalarda son dönemde başta İslam Ansiklopedisi olmak üzere pek çok basılı ve internet ortamındaki yazılı kaynaklarda Müderris Alaeddin Tüsi'nin oğlu olan Osmanlı devri ünlü Şeyhülislamı Muhammed Ebussuud Efendi'nin Müderris Köyünde doğduğunu belirten bilgiler mevcuttur. Fakat bu iddiayı destekleyen bir vesika kaynak gösterilememiştir. Bu fikri savunanlar ise genellikle Şeyhülislamın doğum tarihinin fetihten sonra olmasına dayandırmak suretiyle bunun tahmin olduğunu belirtmişlerdir.

Bu konu ayrıca bir yazı konusu olup yakın zamanda ayrıntıları ile sizlerle paylaşacağım. Yaptığım hususi tetkik ve araştırmalarda Şeyhülislam Ebussuud Efendi'nin Esenler, Müderris köyünde değil 30 Aralık 1490 tarihinde babasının memleketi olan Çorum'un İskilip ilçesinde doğduğunu daha sağlıklı bir bilgi olduğunu müşahede etmeme rağmen araştırmalarımız halen devam ediyor.

Netice itibariyle Esenler dahilinde olan, Müderris Köyü ve âlim müderris Alâeddin Tûsî gerekli ilgiyi ve vefayı hak ediyor diye düşünüyorum. Bu isimlerin bilhassa bölgede park, sokak, cadde hatta toplu konutlara verilebilir. Müderris Alaeddin Tüsi hakkında kapsamlı bir kültür yayını kitap hazırlanabilir. Konu ile ilgili olarak panel, toplantı ve gibi çalışmalar ile İstanbul'un Fatihi olan şanlı ecdadımız Sultan Fatih Sultan Mehmet Han'ın hocasını hayırla yad edip gelecek kuşaklara tanıtılması gerektiğini düşünenlerdenim. Bu vesile ile bizlere bu cennet vatanı emanet eden ecdadımıza Mevla C.C. cümlesine rahmet eylesin. Mekanları cennet olsun.

Kaynaklar ve Bağlantılar:

Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları

Fatih Dalgalı Köprülü Su Yolu / Zeytinburnu Belediyesi Z Dergisi

Şeref Yumurtacı Mimar Sinan'ın Esenlere Mührü Esenler Belediyesi Kentim Esenler Sayı 65

Köprülü Kütüphânesi, EKLERVKFHVSK2441.

Prof. Dr. Kazım Çeçen Avasköy Kemeri s. 425.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi

Yapi.com.tr

Kalın sağlıcakla.

Selam ve dua ile…

Beytullah YILDIRIM Esenler Araştırmaları

Yerel Tarihçi Araştırmacı Yazar