Esenler Tarihi Litros Kervansarayı
Esenler Tarihi Litros Kervansarayı
İstanbul Esenler Tarihi İnceleme / Esenler Araştırmaları
Kadim şehir Esenler'in tarihinden tarihimizden heyecanla bir sayfayı daha aralıyoruz. Neredeyse hafızalardan silinmiş, artık unutulmaya yüz tutmuş tarihi Litros Kervansarayının öyküsünü anlatarak tarihte geçmişe birlikte bir yolculuğa çıkacağız. Birleşik iki kelime ile bir isim tamlaması olan ve kervan ve saray sözcüklerinden oluşan kervansaray kısaca; şehirlerin uzak ana yollarında kervanların ve yolcuların konaklaması için yapılmış konaklanan büyük han anlamına geliyor.
Esenler'in Litros köyü dönemini yaşamış sakinlerinden köyün Merkez Cami imam hatibi rahmetli Bekir Aydın hocamızın da naklettiği üzere günümüzde Esenler Belediyesi Dijital Kütüphanesi olarak hizmet veren eski Litros kilisesi binası yapılmadan önce burada bir kervansaray, yani büyük bir han hizmet veriyordu. Bu konuyu onaylayan köklü Esenler köyü sakinleri yanı sıra eski İstanbul Belediye başkanlarından olan merhum Kadir Topbaş, belediye başkanlığı günlerinde dönemin Esenler Belediye Başkanı olan Mehmet Öcalan’la Esenler Dörtyol meydanını ziyaretlerinde tarihi Litros kilisesini inceledikleri sırada merhum Bekir Aydın hoca da yanlarındaydı. Başkan Öcalan, İBB Başkanı Topbaş’a, “Bu yapının önceden kilise olmadığını duydum.” diye söylediğini, Başkan Topbaş da “Evet, ilk inşası kilise olarak yapılmamış, burayı değerlendirelim, bu konuda biz de yardımcı olalım.” diye cevap verdiğini bizlere naklediyor rahmetli Bekir Aydın hocamız.
Litros köyü kilisesinin 18 Y.Y. sonları, 19. Y.Y. başlarında inşa edildiği düşünülürse Litros (Litroz) Karyesi Kervansarayı olarak bu yakın tarihlere kadar faal olarak kullanıldığı anlaşılıyor. Kervansaray ana yapısı olan Han'ın, Roma, Bizans veya Osmanlı devleti dönemi devirlerinden hangisinde inşa edildiği hakkında maalesef her hangi bir malumata sahip değiliz.
Esenler, Dörtyol meydanında eski Litros Karyesi (köyü) merkezinde bulunan kervansaray tarihte önemli bir işlevi yerine getirdiği anlaşılıyor. Öncelikle ticaret kervanları başta olmak üzere gelip geçen yolcuların uğrak yeri olan Litroz karyesinin köy merkezindeki bu büyük han, ticaret mallarını taşıyan deve kervanlarının önemli bir konaklama ve dinlenme yeri olarak kullanıldığı anlaşılıyor.
Döneminde İstanbul sur dışına açılan önemli bir kapı olan Topkapı’dan başlayan Roma, Bizans ve Osmanlı devleti dönemlerinden günümüze tarihi haritalarda "Edirne Şosesi" olarak belirtilen ana yol, Litros köyünde Esenler Dörtyol Meydanından geçiyordu. Bu güzergah aynı zamanda Roma ve Bizans döneminde de kullanılan antik bir yol olarak kayıtlarda geçiyor. Günümüzde Esenler Topkapı minibüslerinin kullandığı yol olarak halen önemini korumaktadır.
İstanbul, Topkapı'dan yola çıkıp batı yönünde Avrupa istikametine, Edirne yönüne giden yolcu ve kervanlar bir menzil olarak ilk ulaştıkları yer; dört mevsim rüzgarlı havası temiz, tarihi su yolları nedeniyle çeşmelerinden pınar suları akan Litros köyüne ulaşıyorlardı. Bir mola yeri olarak burada konaklanıyor, yemek, dinlenme ve güvenli bir şekilde geceleyerek ihtiyaçlarını gideriyorlardı. At ve deve gibi binek ve yük hayvanlarını yemleyip sulayarak Litros’ta dinlendiriyorlardı. Litros'taki bu kervansarayın ihtiyaca uygun büyüklükteki Hanı yemyeşil çınar ve diğer ağaçların ağaçlarının gölgesinde yorgunluklarını gideriyorlardı. Bilhassa boyunlarında kocaman ve ahenkle koro halinde ritmik sesler çıkaran çanları, semerlerindeki envaı çeşit yükleri ile develer ve onları yorgun argın çeken kervancılar sabırsızlanarak konaklamaya çalışan kervanlarının oluşturduğu koşuşturma ve izdihamı bir hayal edin.
Tarihi
Litros Kervansarayı konumu itibariyle köy merkezinde daha sonra kilise ve
müştemilatının yapıldığı bir yamacın kenarında havadar bir mevkidir.
Kervansarayın
doğu yönü istikametine bakıldığında aşağıdaki vadide buz gibi içilebilir suyu
ile akan etrafı meyve ve ayva ağaçları ile süslü Ayvalı Dere ve uçsuz bucaksız
tarım arazilerinin ortasında Ferhat Paşa Çiftliği kasrı (sarayı) görünüyordu.
Henüz günümüzdeki köşk binası inşa edilmemiş tabii olarak o tarihlerde.
Çiftliğin belirgin siluetini tamamlayan günümüzde maalesef buradan taşınmış
olan tarihi Ferhat Paşa Su Terazisi görünüyordu.
Litros
Kervansarayı köy merkezinden kuzey istikametine devam eden yolcu ve kervanlar
ise Avas (Kavas) karyesi Atışalanı köyü istikametinden Müderris Köyü yönüne
doğru devam ederlerdi.
Güney canibinde ise Davutpaşa askeri kışlası ve devamındaki manzara ise uzaklara doğru bu hakim Roma ve Bizans'taki ismi ile Aretai (Aretas) Faziletliler Tepesinden bakıldığında tabii olarak ufukta Marmara denizi manzarası vardı.
Tarihi Litros Kervansarayı ve Hanı, vaktiyle bu Rum yerleşim yerinin coğrafi olarak önemine dikkat çekiyor. Han, konaklayan misafirlerini en güzel şekilde nasıl geçmişte ağırlamış ve zamanla işlevini tamamlamış yerine bir kilise binası ve daha sonra günümüzde Esenler Belediyesinin çalışmaları ile Türkiye'nin ilk dijital kütüphanesi olan Adanan Büyükdeniz Dijital Kütüphanesi ve öğrencilerin ders çalışma mekanı olarak kullanılan nezih bir yere dönüştürülmüştür.
Esenler,
tarihte kervansaraylarında, hanlarında olduğu gibi daha sonraki dönemlerde
Evlad-ı Fatihan Balkan, mübadele muhacirleri başta olmak üzere daha yakın
dönemlerde Anadolu’dan göç ederek nice hayal ve umutlara kendisine gelenleri
en güzel şekilde dün olduğu gibi bugün de bağrına basmaya, misafir etmeye ve
ağırlamaya hala devam ediyor.
Kalın sağlıcakla. Selam ve dua ile…
Kaynaklar ve
Bağlantılar:
Beytullah
Yıldırım Esenler Araştırmaları
©️
Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©
Yerel
Tarihçi Araştımacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com
İstanbul / Esenler 26.11.2024
