26 Kasım 2024 Salı

Esenler Tarihi Litros Kervansarayı

Esenler Tarihi Litros Kervansarayı 

Esenler Tarihi Litros Kervansarayı

İstanbul Esenler Tarihi İnceleme / Esenler Araştırmaları

Esenlerin Osmanlı Devleti dönemi önemli ve çok az bilinen tarihi eserlerinden birisi olup günümüzde mevcut olmayan Esenler Dörtyol Meydanında, Esenler Merkez Camii karşısındaki, Aya Yorgi Kilisesinin olduğu yerde veya civarında bir zamanlar kervanların ve yolcuların ağırlandığı misafir edildiği tarihi bir han olan "Litros Kervansarayı" bulunuyordu.

Kadim şehir Esenler'in tarihinden tarihimizden heyecanla bir sayfayı daha aralıyoruz. Neredeyse hafızalardan silinmiş, artık unutulmaya yüz tutmuş tarihi Litros Kervansarayının öyküsünü anlatarak tarihte geçmişe birlikte bir yolculuğa çıkacağız. Birleşik iki kelime ile bir isim tamlaması olan ve kervan ve saray sözcüklerinden oluşan kervansaray kısaca; şehirlerin uzak ana yollarında kervanların ve yolcuların konaklaması için yapılmış konaklanan büyük han anlamına geliyor.

Esenler'in Litros köyü dönemini yaşamış sakinlerinden köyün Merkez Cami imam hatibi rahmetli Bekir Aydın hocamızın da naklettiği üzere günümüzde Esenler Belediyesi Dijital Kütüphanesi olarak hizmet veren eski Litros kilisesi binası yapılmadan önce burada bir kervansaray, yani büyük bir han hizmet veriyordu. Bu konuyu onaylayan köklü Esenler köyü sakinleri yanı sıra  eski İstanbul Belediye başkanlarından olan merhum Kadir Topbaş, belediye başkanlığı günlerinde dönemin Esenler Belediye Başkanı olan Mehmet Öcalan’la Esenler Dörtyol meydanını ziyaretlerinde tarihi Litros kilisesini inceledikleri sırada merhum Bekir Aydın hoca da yanlarındaydı. Başkan Öcalan, İBB Başkanı Topbaş’a, “Bu yapının önceden kilise olmadığını duydum.” diye söylediğini, Başkan Topbaş da “Evet, ilk inşası kilise olarak yapılmamış, burayı değerlendirelim, bu konuda biz de yardımcı olalım.” diye cevap verdiğini bizlere naklediyor rahmetli Bekir Aydın hocamız.

Litros köyü kilisesinin 18 Y.Y. sonları, 19. Y.Y. başlarında inşa edildiği düşünülürse Litros (Litroz) Karyesi Kervansarayı olarak bu yakın tarihlere kadar faal olarak kullanıldığı anlaşılıyor. Kervansaray ana yapısı olan Han'ın, Roma, Bizans veya Osmanlı devleti dönemi devirlerinden hangisinde inşa edildiği hakkında maalesef her hangi bir malumata sahip değiliz.

Esenler, Dörtyol meydanında eski Litros Karyesi (köyü) merkezinde bulunan kervansaray tarihte önemli bir işlevi yerine getirdiği anlaşılıyor. Öncelikle ticaret kervanları başta olmak üzere gelip geçen yolcuların uğrak yeri olan Litroz karyesinin köy merkezindeki bu büyük han, ticaret mallarını taşıyan deve kervanlarının önemli bir konaklama ve dinlenme yeri olarak kullanıldığı anlaşılıyor.

Döneminde İstanbul sur dışına açılan önemli bir kapı olan Topkapı’dan başlayan Roma, Bizans ve Osmanlı devleti dönemlerinden günümüze tarihi haritalarda "Edirne Şosesi" olarak belirtilen ana yol, Litros köyünde Esenler Dörtyol Meydanından geçiyordu. Bu güzergah aynı zamanda Roma ve Bizans döneminde de kullanılan antik bir yol olarak kayıtlarda geçiyor. Günümüzde Esenler Topkapı minibüslerinin kullandığı yol olarak halen önemini korumaktadır.

İstanbul, Topkapı'dan yola çıkıp batı yönünde Avrupa istikametine, Edirne yönüne giden yolcu ve kervanlar bir menzil olarak ilk ulaştıkları yer; dört mevsim rüzgarlı havası temiz, tarihi su yolları nedeniyle çeşmelerinden pınar suları akan Litros köyüne ulaşıyorlardı. Bir mola yeri olarak burada konaklanıyor, yemek, dinlenme ve güvenli bir şekilde geceleyerek ihtiyaçlarını gideriyorlardı. At ve deve gibi binek ve yük hayvanlarını yemleyip sulayarak Litros’ta dinlendiriyorlardı. Litros'taki bu kervansarayın ihtiyaca uygun büyüklükteki Hanı yemyeşil çınar ve diğer ağaçların ağaçlarının gölgesinde yorgunluklarını gideriyorlardı. Bilhassa boyunlarında kocaman ve ahenkle koro halinde ritmik sesler çıkaran çanları, semerlerindeki envaı çeşit yükleri ile develer ve onları yorgun argın çeken kervancılar sabırsızlanarak konaklamaya çalışan kervanlarının oluşturduğu koşuşturma ve izdihamı bir hayal edin.

Eski Esenler sakinlerinden merhum Bekir Aydın Hoca'nın bir sohbetinde naklettiğine göre mevcut kilisenin temelinde bulunan yapı, ilk yapılan bina, kayıtlarda geçtiği, üzere kilise değil bir kervansarayın han binası imiş. Aynı mekan ve alanda kısacası üç ayrı yapı Kervansaray Han binası ki daha evvelini bilmiyoruz sonra mevcut yapı veya temeller üzerinde inşa edilen kilise ve günümüzde yapının içinde modern bir dijital kütüphane.

Tarihi Litros Kervansarayı konumu itibariyle köy merkezinde daha sonra kilise ve müştemilatının yapıldığı bir yamacın kenarında havadar bir mevkidir.

Kervansarayın doğu yönü istikametine bakıldığında aşağıdaki vadide buz gibi içilebilir suyu ile akan etrafı meyve ve ayva ağaçları ile süslü Ayvalı Dere ve uçsuz bucaksız tarım arazilerinin ortasında Ferhat Paşa Çiftliği kasrı (sarayı) görünüyordu. Henüz günümüzdeki köşk binası inşa edilmemiş tabii olarak o tarihlerde. Çiftliğin belirgin siluetini tamamlayan günümüzde maalesef buradan taşınmış olan tarihi Ferhat Paşa Su Terazisi görünüyordu.

Batı yönü günümüzdeki ismiyle Üçyüzlü istikametine, İnönü Caddesi ise kervansarayın hemen yanındadır. Bu istikamette batı yönündeki manzara; karşıda Çıfıt Burgaz köyü (Bağcılar) yamaçları ve Tabya, aşağıda vadiye inerken solda Hekimoğlu su hattının önemli bir yapısı günümüzde mevcut olan tarihi Litros Su Terazisi devamında ise kaynak sularının oluşturduğu içindeki balıkları ile Çinçin Deresi (Cinli Dere) akıyordu. Çinçin Deresini aşmak için vaktiyle inşaa edilmiş günümüzde maalesef mevcut olmayan tarihi, kemerli, kargir taş örgülü bir köprü yanı başında ise Ferhat Paşa'nın hatırası nefis kitabesiyle ve buz gibi suları ile Üçyüzlü Çeşmesi bu güzergahtaki önemli bir menzil olarak biliniyordu.

Litros Kervansarayı köy merkezinden kuzey istikametine devam eden yolcu ve kervanlar ise Avas (Kavas) karyesi Atışalanı köyü istikametinden Müderris Köyü yönüne doğru devam ederlerdi. 

Güney canibinde ise Davutpaşa askeri kışlası ve devamındaki manzara ise uzaklara doğru bu hakim Roma ve Bizans'taki ismi ile Aretai (Aretas) Faziletliler Tepesinden bakıldığında tabii olarak ufukta Marmara denizi manzarası vardı.

Tarihi Litros Kervansarayı ve Hanı, vaktiyle bu Rum yerleşim yerinin coğrafi olarak önemine dikkat çekiyor. Han, konaklayan misafirlerini en güzel şekilde nasıl geçmişte ağırlamış ve zamanla işlevini tamamlamış yerine bir kilise binası ve daha sonra günümüzde Esenler Belediyesinin çalışmaları ile Türkiye'nin ilk dijital kütüphanesi olan Adanan Büyükdeniz Dijital Kütüphanesi ve öğrencilerin ders çalışma mekanı olarak kullanılan nezih bir yere dönüştürülmüştür. 

Esenler, tarihte kervansaraylarında, hanlarında olduğu gibi daha sonraki dönemlerde Evlad-ı Fatihan Balkan, mübadele muhacirleri başta olmak üzere daha yakın dönemlerde Anadolu’dan göç ederek nice hayal ve umutlara kendisine gelenleri en güzel şekilde dün olduğu gibi bugün de bağrına basmaya, misafir etmeye ve ağırlamaya hala devam ediyor.

Kalın sağlıcakla. Selam ve dua ile…

Kaynaklar ve Bağlantılar:

Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları

©️ Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©

Yerel Tarihçi Araştımacı Yazar

esenlerarastirmalari@gmail.com

İstanbul / Esenler 26.11.2024

21 Kasım 2024 Perşembe

Esenler 15 Temmuz Millet Bahçesi

Esenler 15 Temmuz Millet Bahçesi 

Bugün, 20 Cemazi-el Evvel 1446 Cuma (22 Kasım 2024)
Peygamberimiz Efendimiz, Resûl-i Ekrem, Hz. Muhammed ﷺ Hadis-i Şerifinde bizlere şöyle buyurmaktadır:
“İnsanların en hayırlısı insanlara faydalı olandır.”
Kudâî, Müsnedü’ş-şihâb, I, 365.
#Cuma Bayramımız Mübarek Olsun.
📍 İstanbul, Esenler, 15 Temmuz Millet Bahçesi.
©️ Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©

14 Kasım 2024 Perşembe

Esenler Dörtyol Meydanı Gün Batımı

Esenler Dörtyol Meydanı Gün Batımı 

Bugün, 13 Cemazi-el Evvler 1446 Cuma (15 Kasım 2024)
Peygamberimiz Efendimiz, Resûl-i Ekrem, Hz. Muhammed (s.a.s) Hadis-i Şerifinde bizlere şöyle buyurmaktadır:
“Bugün Cuma. Güneşin üzerine doğduğu en hayırlı gün.” Müslim, Cum’a, 18.
Cuma namazı, Yüce Rabbimizin Kur’an-ı Kerim’de özel bir yer ayırdığı müstesna bir ibadettir. Cuma günü; vaaz, hutbe ve namazıyla bizleri hata ve günahlardan arındırır, iyiye ve hayra yönlendirir; ilim, irfan ve hikmetle donatır, toplumsal hayatımızı ayakta tutan değerlerle buluşturur. Bu kutlu vakitten istifade etmek isteyen her bir mümin, dünyevî meşgalelerini bırakıp Cenâb-ı Hakk’ın davetine icabet etmelidir.
#Cuma Bayramımız Mübarek Olsun.
📍 İstanbul, Esenler, Dörtol Meydanı.
©️ Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©

7 Kasım 2024 Perşembe

Esenler Topkapı Minibüs Durakları

Esenler Topkapı Minibüs Durakları 

Bugün, 28 Rebiü’l-Ahir 1446 Cuma (8 Kasım 2024)
Peygamberimiz Efendimiz, Resûl-i Ekrem, Hz. Muhammed (s.a.s) Hadis-i Şerifinde bizlere şöyle buyurmaktadır:
“Siz yerdekilere merhamet edin ki, göktekiler de size merhamet etsin.” Tirmizî, Birr, 16.
Rabbimiz! Biz iman ettik. Bizi bağışla. Bize merhamet et. Merhamet edenlerin en hayırlısı Sensin. Kur’an-ı Kerim, Mü’minûn, 23/109.
#Cuma Bayramımız Mübarek Olsun.
📍 İstanbul, Topkapı Sur dışı. Bir zamanlar toplu taşıma. Esenler, Topkapı minibüs durakları.
©️ Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©

31 Ekim 2024 Perşembe

Esenler Tuna Mahallesi Alt Geçit

Esenler Tuna Mahallesi Alt Geçit 

Bugün, 28 Rebiü’l-Ahir 1446 Cuma (1 Kasım 2024)
Peygamber Efendimiz, Resûl-i Ekrem, Hz. Muhammed (s.a.s) bir Hadis-i Şerifinde bizlere şöyle buyurmaktadır:
“Ey insanlar! Bu Zilhicce ayınız, bu Mekke şehriniz, bu arefe gününüz nasıl mukaddes ise canlarınız, mallarınız, ırzlarınız, şeref ve namusunuz da aynı şekilde mukaddestir, dokunulmazdır.” Buhârî, İlim, 9.
Cuma Bayramımız Mübarek Olsun.
📍 İstanbul, Esenler, Tuna Mahallesi, Esenler Belediyesi Kültür Merkezi. Evlendirme Dairesi. Alt Geçit.
©️ Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©

26 Ekim 2024 Cumartesi

Esenler Davutpaşa Roma Diyojen Sarayı

Esenler Davutpaşa Roma Diyojen Sarayı 

İstanbul Esenler Tarihi İnceleme / Esenler Araştırmaları 

İstanbul, geçmişten günümüze yüzyıllar boyu, tartışmasız stratejik ehemniyeti ve câzibesini her dönemde muhafaza etmiştir. İstanbul Avrupa yakasında, Sur dışında bir ilçe olan Esenler Davutpaşa'da Roma döneminde, binli senelerin üçüncü çeyreğinde inşa edildiği düşünülen bir yazlık saray olan Roma Diyojen Sarayı bulunuyordu. 

Esenler Civarındaki Köşk Kasır ve Saraylar
İstanbul, Esenler ilçesinde ve civarında bulunan üç ayrı Saray / Kasır olduğu bilinmektedir. 
İlki ve en eskisi olan ve bu araştırma makalemize konu olan Roma (Bizans) dönemi, IV Romanos Diogones Türkçe ifadesiyle Romen Diyojen yazlık sarayı. İkincisi; Davud Paşa tarafından inşaa ettirilmiş olan ve Diyojen Sarayı üzerine inşa ettirildiği düşünülen Osmanlı yapısı Davutpaşa Kasr-ı Hümayun sarayı ve üçüncüsü ise, yine Osmanlı Devleti döneminde Ferhad Paşa tarafından Ferhat Paşa Çiftliği içerisine inşaa ettirilmiş olan Ferhatpaşa Kasrıdır/sarayıdır. 
Bu bahsi geçen saraylardan Ferhatpaşa sarayı ve Romen Diyojen sarayı günümüze ulaşamamış olmakla birlikte Davutpaşa Hünkar kasrı iki defa yeniden yapılmış olup nihayet restore edilmiş olarak günümüzde mevcuttur. 

İstanbul, Romen Diyojen Sarayı Nerede?
Doğu Roma, Bizans devirlerinde Başkent olan İstanbul'da değişik zamanlarda ve farklı amaçlar için pek çok saraylar inşaa edilmiştir. Romen Diyojen sarayı, konum itibariyle Esenlerin merkezini oluşturan Litros karyesi yakınında ve Davutpaşa Kışlası olarak bilinen günümüzde Yıldız Teknik Üniversitesi YTÜ yerleşkesinin bulunduğu sahrada olduğunu yazılı kaynaklardan öğreniyoruz. Bu Roma Sarayı günümüzden yüzyıllar önce yok olmuştur. 

IV. Romanos Diogones Türkçe ifadesiyle Romen Diyojen kimdir?
Daha önce yüksek rütbeli bir asker, general olan Roma İmparatoru Romen Diyojen in doğum 1030, ölüm 4 Ağustos 1072 tarihidir. Anadolu Tarihi ve Müslüman Türklerin Anadolu’ya gelişiyle, Malazgirt Savaşı’nda 1071’de Büyük Selçuklu Devleti Sultan Alparslan’a yenilerek esir düşmesinden dolayı mekteb kitaplarından da aşina olduğumuz Türkler tarafından en çok tanınan Doğu Roma imparatorudur. X. Konstantinos'tan sonra 1068 ile 1071 arasında hüküm süren Roma (Bizans) imparatoru Anadolu'yu Türklere karşı savunmak için tahta çıkıp büyük bir ordu topladı ama Malazgirt Meydan Muharebesi'nde Sultan Alparslan'a yenilince, tahttan indirildi ve bir sene sonra öldü. 

Yazılı Kaynaklarda Diyojen Sarayı
Doğu Roma (Bizans) İmparatoru I. Alexios Kommenos'un kızı, Romalı tarihçisi Anna Kommena tarafından Alexiad isimli kitap Doğu Roma, İstanbul ve Anadolu hakkında önemli bir kaynak niteliğinde bilgiler vermektedir. 
Romen Diyojen Sarayı hakkında; araziye hakim bir tepede, dört yanı açık, havası güzel, panoramik bir manzaraya sahip, etrafında tatlı sular, dereleri olan ve İstanbul şehir surlarına (Topkapı) gibi giriş kapılarına çok yakın, bir konumda olduğu anlatılmaktadır. 

Esenler'de Aretai Bölgesinde Bir Roma Sarayı
Anna Komnena’nın eserinden de anlaşılacağı üzere coğrafi yüzey şekilleri göz önünde bulundurulduğunda Romen Diyojen’in yaptırdığı sarayın Esenlere yakın günümüzde Çiftehavuzlar Mahallesi sınırları içerisinde kalan Davutpaşa mevkiinde olduğu kesin olarak anlaşılmaktadır. Esenler, Davutpaşa kışlasının olduğu alan bu kaynağa göre “Aretai / Arete / Aretas” şeklinde ifade edilmekle birlikte mealen Faziletliler Tepesi olarak geçmektedir. 

Doğu Roma (Bizans) tarihçisi Anna tarafından yazılmış Orta Çağ biyografik ve tarih kitabı olan Aleksiad adlı kitapta Romen Diyojen’in sarayından bahsettiği bölümde bulunduğu bölgeyi şöyle tarif ve tasvir etmektedir:
“Komnenoslar oradan ileriye gidip Aretas denen bu yeri (Esenler sınırları içerisinde olan Davut Paşa Kışlasının olduğu bölge) hemen ele geçirdiler. Bu yer şehrin (Roma’da Konstantinopolis veya Kostantiniye İstanbul’un) yakınındadır. Ovadan yükselmiştir ve aşağısında durup da oraya bakanlara bir tepe imiş gibi görünür; öyle bir tepe ki yanlarından biri denize doğru, diğeri Byzantion’a (İstanbul) doğru inerek uzanıyor; diğer ikisi kuzey yanı ile batı yanı ise her rüzgâra açık (Esenler) eğimsiz, düz, sürekli olarak akan yazın kurumayan duru ve içilir bir akar suyu deresi vardır ama tümüyle bitki örtüsünden yoksun ağaçsızdır; insan sanır ki oduncular bu tepeyi çalılarını bile keserek tam cıbıl etmişler. Romanos Diogenes orada kısa süreli yazlık kalışlar için İmparatorlara lâyık pek gösterişli konutlar inşa ettirmiştir.”

Bir yanı Litros yolundan Bayrampaşa Topkapı istikametine uzanan alan ifâde edildiği gibi Sur içi dediğimiz asıl İstanbul olarak ifâde edilen “Byzantion’a (İstanbul) doğru inerek uzanıyor.” Bölgedeki bitki örtüsü ve yapılaşma nedeniyle görüş alanını kapattığı göz önüne alındığında Otag-ı Hümayun civarı tarif edilen manzarayı tam olarak veriyor. Kitapta belirtildiği gibi “yanlarından biri denize doğru” bakıyor dediği yer Yıldız Teknik Üniversitesi askeri fırın ana giriş kapısının istikametinden Veliefendi Hipodromuna doğru bakan tarafa uygun düşüyor. Tarife göre günümüzde Yıldız Teknik Üniversitesi kampüsü içerisinde bulunan mevkii, Osmanlı eseri Otağ-ı Hümayun’un bulunduğu uç nokta tarife tam olarak örtüşmektedir.

Diğer taraftan “Kuzey yanı (Esenler Litros Köyü ve Atışalanı Avas Köyü) ile batı yanı (Bağcılar Çıfıtburgaz – Güngören Vidos - Bakırköy Makriköy)” olarak ifâde edilen alan tepenin etrafında rüzgâra açık olan alanlar ve ifade edildiği gibi Haznedar (Çırpıcı) deresi, Ayvalıdere, Çinçin Deresi gibi “sürekli olarak akan duru ve içilir” akar sularla çevrilidir. 
İstanbul'un 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmet tarafından fethi esnasında Osmanlı ordusunun bir kısmı bu tarihi bölgede konuşlanmıştı. Fetihten sonra kullanılamaz hale gelen Diyojen sarayının olduğu yere Hünkar kasrı Otağ-ı hümayun yapılmıştır.

Roma, Diyojen sarayının bulunduğu alanda günümüze ulaşabilmiş yüzeyde antik yapı kalıntıları Osmanlı öncesi muhtemel saraya ve diğer mimari unsurlara ait kalıntılara dağınık halde rastlanmaktadır. Romen Diyojen sarayı Doğu roma İmparatorluğu gibi tarihin tozlu sayfalarında yerini almıştır. 
Kalın sağlıcakla. Selam ve dua ile… 

Kaynaklar ve Bağlantılar:
Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları 
Anna Kommena – Alexiad 

©️  Beytullah YILDIRIM / Esenler Araştırmaları©
Yerel Tarihçi Araştımacı Yazar
esenlerarastirmalari@gmail.com 
İstanbul / Esenler 22.10.2024